Эднүүсийг яахуу?

Манай аав гэж улаан бөхийн хорхойтон. Намайг жоохон байхад бас барилдаж марилдаж ээжийг ичээж явсан удаатай гэсэн. Хааяа ээжийг шордож байгаад яриулахаар бүүр элэг аваад хаячихна. Хэ хэ за тэр ч гэр бүлийн нууц.

Манай нэг найзын аав аймгийн арслан хүн байлаа. Битүүнээр манай хоёр аав аль нэгнийдээ нийлж сууж байгаад бөх үзнэ. Отгоо (найз маань) бид 2 аманд нь орчих шахам суугаад л бөхийн тухай яриа чагнадаг байв шүү. Гоё гоё юм их ярина өө. Үлгэр домог шиг л ... Бас манайд Монгол бөхийн хөгжил гээд нэг ногоон хавтастай бөхийн ном байдаг байлаа. Дотор хавтсан дээрээ манай авдран дээр байдаг арслантай бараг адилхан арслангийн зурагтай. Их гоё угалзарсан тэр зургийг мөн ч олон удаа харж зурсан даа. Бөхийн үүсэл гаралын тухайгаас өгсүүлээд ардын засгаас эхлэн улсын цол хүртсэн томчуулийн тухай блиц маягийн танилцуулгатай, тухайн онд тэр бөх ямар мэх хийж хэн хэнийг давсаныг бичсэн бараг л уран зохиолын гэж болохоор сайхан ном.
Монгол бөхийн намтар домог сэлтийг дагаад тухайн үеийн монголын ахуй амьдрал төсөөлөгддөг, олон зуун жилээр дагаж мөрдөж ирсэн уламжлал нь монгол үндэснийхээ зан заншилын бас нэг баталгаа болон бидэнд иржээ.
Улсын наадам миний мэдэхийн цолны төлөөх заваан өрсөлдөөн, зах болж хувирдаг байлаа. Харин цагаан сар бол өөрөө. Тэр жилдээ ямар өнгөтэй байхаа үзэх гэж, бас цол олгодоггүй болохоор өгөлцөж авалцаад байхгүй амар.
Гэтэл өнгөрсөн жилийн цагаан сарын барилдаан үнэндээ миний урмыг айхтар хугалж бас цочроосон нь Өсөхбаяр Сүхбатыг өшиглөсөнөөс ч илүү гарахаар, Сүхбат допинг хэрэглэсэнээс ч илүү айхтар үйл явдал. Түүхэнд нэрээ үлдээж сайн бөх гэдгээ аль хэдийнээ баталчихсан байж ганц цагаан сарын барилдаанд хэт их шунаж арай чүү амьсгалж байсан монгол бөхийн нэр хүндийг газрын хөрснөөс арчих шахмой. Үзэгчид ууж байсан ундаа усныхаа савыг бөхийн ариун дэвжээ рүү шидэлсэн нь наад дэвжээгээ “угаа” гэсэн санаа болохоос бузарлах гэсэн зүйл огт үгүй. Мөнгө төлж чихэлдэн байж үзсэн барилдаан нь ийм юм болоод доромжлоод дуусч байхад балиар ширдэгээ угаа гээд ууж яваа усаа шидэж өгөх эрхтэй тэд. Би тийм юм хажуугаас нь үзсэн бол бас л тэсэхгүй “угаа” гээд ганц шил Хар Чингис “хандивлахад ч” бэлэн байсан.
Миний бодлоор араа бодох амиа борлуулах бодол нь нийт монгол бөхийн дэвжээнд ёс бус зүйл авчирсан. Тулгат андаас Кантын номын орчуулга асуугаад байсан маань бөхчүүдэд уншуулчих гэсэн л бодол. Арай өөр өнцгөөс барилдах болов уу л гэж...
Баянмөнх аварга Бат-Эрдэнэ аваргад тээр жил тунаанаас гарахад нь “туслаж” байсан нь тухайн үедээ нээх сайн бөхийг дэмжиж байгаа мэт боловч үнэн хэрэг дээрээ араа бодсон хэрэг бөгөөд арав гаруй жилийн дараа хүү Гантогтоход нь хариу нь ирсэн. Бат-Эрдэнэ аварга ч жудагтай сайн хүн болж харагдах гэсэндээ ааваас нь авсанаа хүүд нь дутахааргүйг өгөө биз. Энийгээ бүүр монгол бөхийн сайхан жудаг гэж нэрлээд сонин хэвлэлээр бичиж бидэнд ийм жудаг байдаг гэдгээр тархи угаачихсан нь бөхчүүдийн эмгэнэлтэй хэргүүдийн зөвхөн нэг жишээ. Дэвжээн дээр барилдаж байхдаа бие биенээ мангасдах нь битгий хэл унаж босож ирээд хоёулаа дэвэх, уурандаа нэгнийгээ тийрэх, шанаадах, алгадах засуул, цэцтэйгээ хэрэлдэх, “Ну погоди” гэж хашгирах нь бидэнд нээх тоогоод томруулж сүйд болоод байхаар зүйл биш болсон нь яалтай ч билээ.
Саяхан даа, залуу бөхчүүд мөнгө олох нэг сайхан ажилтай байсан нь газрын лицэнзийн төлөө “оочерлох”. Том том биетэй мундаг бөхчүүд маань тэнд “барилдахдаа” зааланд гаргадагаасаа илүү ширүүн, илүү уран мэх хэрэглэн үзэлцэж байгаа мэдээ тв-ээр үзэж суухдаа миний муу аав юу бодож суугаа бол...
Бөхчүүдээ минь ээ, Үе улиран солигдсоор ахмад бөхчүүд чинь нэг нэгээрээ ар араасаа алга болсоор байна. Монгол бөхийн нурууг түшиж үлдэх та нар хэдэн халтар төгрөг, хиймэл цол гуншингаас болж хоорондоо таарахаа байчихсан. Жинхэнэ ард түмний “цол” авах бөхгүй болчихсон, хороо найруулж балиартсаар байгаад залгамж халаагүй болчихсон, монгол бөхчүүдийн зодог шуудаг музэйд тавигдах дээрээ тулчихсан тийм үеийг үзмээргүй байгаа бол эр бяр, шудрага цог залиараа өрсөлдөн үзэгч түмнээ цэнгүүлэхийн төлөө зүтгэж хайрла. Энэ цагаан сараас эхлээд барилдаад үз. Би Хар Чингистэй очно.