Японд суугаа Малайзын элчин сайд «Намайг хорин настай байхад манай улс дєнгєж тусгаар тогтноод байсан бєгєєд олон асуудал тулгараад байсан билээ. Бид амжилт гаргаж, тусгаар тогтнолоо дэлхийн олон улсаар зєвшєєрїїлэх хэрэгцээ шаардлага байсан. Би Малайз эх орны тєлєє хїчин зїтгэмээр санагдаад, юуны ємнє гэр орныхныхоо бахархал болсон хїн байх хэрэгтэй юм гэж бодогдож байлаа. Эх орондоо би хэрэгтэй гэж бодож явлаа. Одоо Малайзын Засгийн газар ирээдїй їеийнхний тєлєє «Визон-2020» гэдэг тєлєвлєгєє зохион гаргаж байгаа билээ. Улс орны хувьд Малайз амжилт олж, олон улсын тавцан дээр бол тус улс ирэх зуунд удирдагчийн байр сууринд очих ёстой хэмээн зорьж байна» гэснийг уншаад Монголын байр суурь гэдэг юу вэ гэж бодогдлоо. Хагас жил Монголд байхгїй байгаад буцаж ирэхэд юм болгон хєгийн харагдаад, монголчууд нэг л хєгийн санагдаад болж єгдєггїй. Олон жил хєгийн юмны тєлєє зїтгэж явсан би ч бусдад хєгийн харагдаж байгаа байлгїй дээ. Би бол япон хїн. Гадаадын хїн Монголыг хєгийн байна гэхэд дургїйцэх нэгэн байж болно. Гадаадынхан манай Монголыг хамаагїй шїїмжилж болохгїй гэх хандлагатай хїн ч байж болно. Гэвч миний бие Монголд хєл тавьснаас хойш яг арван жил болж байна. Хэрэв «Гадаадын хїн манай орныг бїї шїїмжил» гэх юм бол би тийм хїнд «Гадаад орноос тусламж бїї ав» гэж хэлмээр байна. Эд барааны тусламж байвал аваад байна, сэтгэл санааны тусламж бол хэрэггїй гэх гээд байгаа юм уу? Ер нь монголчууд нїдэнд харагдах ашгаас єєр сонирхолгїй, юу ч хэлээд нэмэргїй. Гэтэл нїдэнд їл їзэгдэх нэг юм л хїнийг хїн болгодог шиг санагдах юм. Сайд, дарга болохын тєлєє ёс жудгаа худалдаж чаддаг хїн, тэр хїнийг тойрон шавсан шимэгч хорхой шиг хїн. Миний бодлоор Монголд сайд дарга болсноос малчин болсон нь илїї мундаг. Єнєєдрийн Монголд дээр єгїїлсэн Малайзын сайдын їгэнд гарсан ухаан шиг ухаан алга. Єєрєєр хэлбэл олон улсын харилцааны тавцан дээр уншигчийн байр сууринд гарна гэсэн ухаан огт алга санагдана. Малайз ч, Монгол ч ялгаагїй Азийн хєгжиж байгаа л орон. Тєр хїчтэй байя гэвэл хууль боловсронгуй, хууль хїчтэй байх ёстой гэх хїн байдаг. Гол нь хуулиндаа биш, хуулийг зєв хэрэгжїїлэх явдал л чухал. Хуулийг зєв хэрэгжїїлнэ гэдэг сэтгэлийн сахилгатай байхыг хэлнэ. Сэтгэлийн сахилга байвал буруугаа засаж, алдсанаа нєхєн сэргээх дотоод дархлал байна. Тийм юм байхгїй бол гаднаас яаж ч оролдоод сайжруулж чадахгїй. Хятадын «Их сургаал бичиг» номын VI бїлэгт «Улс орны хувьд эд хєрєнгийн сонирхол жинхэнэ ашиг сонирхол биш, харин ёс журам бий болгох л жинхэнэ ашиг мєн. Улс орны удирдагч эд хєрєнгийн талаар хїч чармайлт тавьж байгаа бол заавал хєгийн амьтсыг єєрийн гар хєл болгон ашигладаг. Тэгэхдээ удирдагч тэдгээр ашиглаж байгаа хїмїїсээ чадвартай гэж бодож байгаа бол тийм хєгийн амьтдаар тєр, засгийн эрх бариулах ба тэгж эрх бариулбал заавал хїн зоны ч юм уу байгалийн гай гамшиг учирна» гэж бичсэн байдаг. Хятадын сургаалаас иш татвал єнєєгийн монголчууд «хятадын юм» гэсэн утгаар хїлээж авахгїй ч байж мэднэ. Дургїйцээд зїгээр сууж байснаас хятадуудаас илїї их юм уншиж, наад захын хятадын гїн ухаан мэдэж байх хэрэгтэй бус уу. Ер нь монголчууд ном уншихгїй болсон байна. Єнєєгийн Японы нийгэмд тодорхой байр суурь эзэлсэн байгаа хїмїїс залуудаа єглєєнєєс їдэш болтол тасралтгїй ном уншиж байсан бєгєєд одоо ч япончууд маш их уншдаг. Яагаад ингэж уншдаг вэ? Єєрийн дотоод ертєнцийг сайжруулахын тєлєє л тэр. Монголд єрнєсєн ардчиллын їйл явцыг Японы Мэйжигийн хувьсгалтай (1868 оны) зїйрлэн ярьж байсан. Монголыг Японтой зїйрлїїлээд дэмий байх аа. Тэрхїї Мэйжигийн хувьсгалын ємнє Англи, Францад очсон япон хїн байсан, тэд тэдгээр орны байдлыг гайхаж, улмаар манай Япон хурдан сурч боловсорч, хєгжих ёстой гэж бачимдан цухалдаж байсан гэдэг. Тэр бол жинхэнэ эх оронч сэтгэлгээ юм. Бас дэлхийн II дайны їеийн Японы хямралыг ч єнєєгийн Монголын шилжилтийн їеийн хямралтай зїйрлэдэг хїн бий. Япончууд тэр їед хїн бїр хїчээ дайчлан ажиллаж, Япон орныг баян тансаг болгоё гэж бодож байснаас бус, одоогийн зарим монгол хїн шиг эх орны нэрээр хаа нэгтээгээс олж ирсэн мєнгийг єєрийн нэр дээр гадаадын банкинд шилжїїлж байгаагїй юм гэнэ билээ. Ийм байхад манай япончуудтай єєрсдийгєє зїйрлэх гээд байгаад зэвїї хїрч байна. Ингэхдээ би манай япончууд мундаг, Монгол хїмїїс муу гэх гээгїй. Хїн л юм хойно аль алинд нь сайн муу юм бий. Гэхдээ монголчуудыг харахаар юмыг зєвхєн хэлбэрдээд л, агуулгыг орхисон шиг бодогдож, санаа зовоох юм. Їнэхээр соёлын хямрал. Ном уншихгїй, унших ном ч байхгїй. Мэдлэг нь єєрєє олж авсан биш, дандаа бусдаас л дуулсан зїйл байдаг. Ижилхэн санаа бодолтой, нэг тєвшний хїмїїс цуглаж ярилцлаа ч хєгжиж дэвжихэд ямар ч нэмэргїй. Телевиз, радио, хэвлэл гэхэд бас л ижилхэн ухаантай, ижилхэн тєвшний хїмїїс бичиж, ярьж, нэвтрїїлж байгаа учраас ялгаагїй, тїрїїчийн л цуглаад ярьсны їргэлжлэл. Тархины тураал. Сайн сураагїй гэж хэлїїлсэн хэрнээ, бас єєрєє тїїнийгээ мэдэж байгаа хэрнээ бодож санах юмгїй яваад л байна. Монгол хїн маш азтай юм. «Монгол їндэстэн» гэдэг нэрээр дэлхий даяарт эрхэлж, дэлхий даяараа эрхлїїлж байна. Чингис хааны нэр барьж ямар нэг юм хийх гээд байх юм уу, хэнээс ямар тусламж орж ирэх нь вэ гэж хараад хїлээгээд л суугаад байна. Хэрэг болбол залхтал гуйж хоргооно, хэргээ бїтсэн хойно таг чиг болно. Ер нь япончууд хїнээс юм гуйхаас ичдэг, хїний юм авахаас санаа зовдог. Хэрэг бїтсэний дараа л баяр талархал илэрхийлэхийг чухалд їзэж жин даруулдаг. Дэлхий нийтээс ялгарах монголчуудын нэг онцлог бол дээр дурдсан, хэргээ бїтмэгц таг чиг болдог зан. Манай япон ёс ийм тийм гэвэл зарим монгол хїн «За яршиг, зїгээр. Японы ёс ямар хамаатай!» гэх нь бий. Манай япончууд зїгээр л нэг ажил хєдєлмєрт зїтгээд єнєєгийн хєгжилд хїрсэн биш, хажууд нь ёс тєр гэж чухал юм байнга хамт явдаг. Энэ бол Хятадад ч, Америкт, Европт ч бий. Ойр дотно болох тусмаа ёс тєрийг чанд баримтлах нь чухал. Ёс тєрийг сайн сахих хэрэгтэй. Залуус бол ер нь ёс тєр гэж юу болохыг олигтой мэдэхгїй учраас тал хувь нь бїтэж байсан ажил хэргээ бїр нурааж орхих нь ч бий» гэж бид заалгадаг. Монголчууд ёс мэдэхгїй гэдгийг тэдэнтэй нэлээд харилцсан япончууд мэднэ. Тэр ч бїї хэл зарим нь «Угаасаа байхгїй юм чи нь, ёс журмыг монголчуудаас эрээд яадаг юм бэ!» гэдэг гээд бод л доо. «Хїн гэдэг хоол, унд, хувцас хунарт зовохгїй болж байж сая хїний ёсыг бодно. Монголчууд мєр бїтэн, гэдэс цатгалан болж байж ёсыг сурах байлгїй дээ» гэх хїн ч тааралддаг. Гэвч юу л бол доо. Монголчууд хоол унд, хувцас хунарт санаа зовохооргїй болчихвол харин ч нїглийг мартах байлгїй. Монголчуудтай харилцахлаар л сэтгэл сэвтэнэ. Сэтгэлийн тусыг ойлгохгїй хардаж сэрдэнэ. Тэгээд «Ямар ч тооцоо, зорилгогїйгээр хїнд тусална гэдэг ойлгомжгїй юм. Тооцоотой, зорилготой байж л хїнд тусална гэдэг нэг талаар зєв» гэх нь урам хугална. Монголд хїнд хариугїй тус хїргэнэ гэж байхгїй. Энэ бол ядуу байгаагийн шинж. Тулга тойрсон тооцооны богино ухаан монголчуудыг туйлдуулж байна. Миний хувьд, бїр багаасаа «Хїнд туслах бол хариу санаж тооцоололгїй сэтгэлээрээ тусалж бай» гэж сурсан билээ. Харин монгол хїн «Аав ээж намайг «хїнд туслахдаа тооцоотой хандаж бай» гэж сургасан гэхийг сонсоод, Монголын нийгэм дэх хїний сэтгэл Японыхоос эрс єєр болохыг мэдэрлээ. Танай хїмїїжлийн энэ зарчим дєрвєн уулын дундаас бїї гараасай гэлтэй ч тийм хїмїїжилтэй хїмїїс хэдийнээ хил давж, бусдын зэвїї хїргэж яваа нь їнэхээр харамсалтай. Єгєєш том тусмаа дэмий гэж їг байдаг. «Монголчууд юу ч їгїй юм чи нь ядаж бардам зан байх ёстой» гэдэг монгол хїн тааралдана. Гэхдээ одоогийн монголчууд бардам зан гэж юуг хэлэхээ сайн мэдэхгїй байгаа учраас тэдний бардам зан гээд байгааг єєр хэлэнд орчуулбал бїдїїлэг зан гэж л буулгахаас аргагїй. «Сул дорой хїн тїїнийгээ нуух гэж зєрїїдлээд, найр тавихыг зохисгїйд тооцон омогддог» гэсэн їг бий. Монгол залуучууд «Гадаадынхан бага юм єгч байна. Бїр ихийг єгєх ёстой. Юм єгч байгаа нь цаанаа учиртай» гэх мэт хардлага сэрдлэгийн хачин сэтгэл их гаргана. Баян ядуу гэдэг ер нь юу юм бэ. Миний бодлоор баян хїн єєрийгєє гэх аминч їзлийг дийлэн зохицуулж чаддаг байхыг хэлнэ. Сэтгэлийнх нь бїх орон зай зєвхєн «би» гэх ганц бодлоор дїїрсэн хїнийг аминч їзэлтэн гэнэ. Миний энэ утгаар баян ядууг ойлгодог хїн Монголд хэд бол? Монголд їнэхээр баян хїн байхгїй гэж боддог. Бузар мєнгє, ариун мєнгє гэж ялгаж чадахгїй, мєнгє бол эрх хэмжээ гэж ойлгож байгаа цагт Монголд жинхэнэ баян байгаа гэж тєсєєлєхийн аргагїй. Єєрєє їл тансаглан, єрєєлийг тансаглуулагч л жинхэнэ баян хїн. Хятадын «Мэнз бичиг» номд «Ордны дотор цэвэр тансаг боловч гадаа хог новштой, тарианы агуулах сав хов хоосон байхыг хулгайчийн тансаглал гэнэ» хэмээжээ. Муу луйвраар залилж авсан мєнгєєр хїїхдээ гадаадад сургахаар явуулдгийг ойлгохгїй байна. Юуг нь ойлгохгїй байна вэ? Аав нь луйвраар олсон мєнгє гэдгийг мэдсээр байж, тийм мєнгєєр суралцахаар явж чадаж байгаа хїїхдийнх нь сэтгэлгээг їнэхээр ойлгохгїй байгаа юм. Би ямар мундаг хїн биш, монголчуудад сургаал айлдах чадалтай ч биш дээ. Ер нь Монголд эхлээд хїний дотоод сэтгэлийн хувьсгал л хийх хэрэгтэй. Тэгж жинхэнэ хїн бий болгох ёстой байлгїй дээ. Жинхэнэ хїн гэдэг ямар хїнийг хэлэх вэ гэвэл худлаа хэлдэггїй хїнийг л хэлнэ. «Монгол хїний їгэнд битгий итгэ!» гэдэг їгийг хаанахын хэнээс ч сонсож болно. Танилцах тусмаа итгэх боломжгїйг ухаарна. Монголыг сайн мэддэг хїн бол юу гэж хєрєнгє оруулалт хийх вэ дээ. Мэдэхгїй хїний толгойг эргїїлж байгаад, хэдэн цаас салгаж аваад нїїр буруулахыгаа л мєнгє оруулалт гэж бодоод ойлгуулаад байх шиг. Тэгсэн хэрнээ хєрєнгє оруулагч Монголд бус, єєрт ашигтайг бодож їїнийг хийж байгаа мэтээр сонин хэвлэлээр шуугиулах нь дэндїї. Хятадын зохиолч Ро жин, «Усанд унасан нохойг нэрмэж зод!» гэж бичсэн байдаг. Ёс журам эс мэдэх нохойг авартал хэн нэгнийг зууж мэдэх юм шїї гэсэн утгатай энэ їгийг олж уншаад хїчтэй цохилт авсан. Би багаасаа «Хїн болгонд тусалж бай» гэж хїмїїжсэн. Гэхдээ монголчуудтай харилцаж явахад Ро жингийн энэ їг орой руу орж билээ. Ер нь Монголд зовлон багадаад байх шиг. Зовж л байж юманд хїрдэг хорвоо доо. Ардчилал иймэрхїї замаар явж байгаагийн хариуцлага ард тїмэнд бас бий. Монголын ард тїмэн єєрєє хийх ёстой гэж бодохгїй, хэн нэгэн хїн хийж єгєєсэй гэж хїлээгээд сууж байна. Хэн Монголын нийгмийг гайгїй болгох ёстой юм бэ? Дандаа хїний гар харна. Єєрт хамаатай юмыг єєрєє л хийх ёстой гэдэг зарчим алга. Гадаадад сурч байгаа хїмїїс, гадаадад гарсан хїмїїс монгол орноо хаяагїй байх аа. Гэхдээ тэд «Монголыг гайгїй болохоор нь очно» гэж ярьдаг. Бас л хїний гар харсан сэтгэлгээ. Монголчууд гадаад хэл их сурч байна. Тэгж сураад юунд хэрэглэх, ямар зорилготой вэ? Бизнес, мєнгє, нэр алдар бодохоос бус, эх орондоо хэрэгтэй хїн болмоор байна, эх орны тєлєє сурах ёстой гэж бодох хїн байхгїй. Юуны ємнє єєрийн амьдрал байдлыг сайжруулаад, дараа нь эх орноо гэж боддог, бас тэгж хэлдэг хїн олон. Єєрийн амьдрал байдлыг сайжруулах гэсэн хїний хїсэлд хэр хэмжээ гэж байхгїй. Монголчуудтай харилцах бїрт, сїїлийн їед «Арсланг дийлэх гэж оролдоод оролдоод яаж ч чадаагїй єчїїхэн хулгана хавханд хавчуулж шархалсан євдгийг нь хазаж орилуулсан гэнэ ээ» хэмээх нэгэн їлгэр санаанд орж ирээд, тэр арслангийн євдєг нь би юм шиг санагдаад болж єгдєггїй. Монголд байх тусмаа монголчуудтай харилцах талаар их юм сурлаа. Амин хувиа хичээгчдийн дунд байх тусам алаг хорвоогийн хоосон чанар илїї тод харагдах аж. Хорвоо ертєнц дандаа нэг янзаараа байхгїй. Цэцэглэсний эцэст хагдрах зайлшгїй. Алдар нэр, албан тушаал гэгч нэг л бодит чанартай биш санагдаад байх юм. КИМЇРА АЯАКО "Єдрийн сонин" 1999 оны 4 сарын 2-ны Баасан гаригийн дугаараас авав.
No comments:
Post a Comment