The Shawshank Redemption

Imdb 250-г 9.2 оноогоор (яг одоо) тэргүүлэгч киноны тухай бүх хүн мэднэ бизээ. Ном нь Монголоор орчуулагдан гарсан байдаг юм байна. Киног нь үзсэний дараа номыг нь уншиж үзсэн Hunger Games-ын төрүүлсэн сэтгэгдэлээс үүдэн уг номыг уншихаар барьж авсан нь ямар ч байсан алдсангүй.

Миний хувьд нотлох баримтууд ямар түвшинд байхыг хангалттай гэж үзээд ял оноодог тухай юу ч хэлж мэдэхгүй. Гэхдээ л гэмгүй хүнийг гэмтэн хэмээн үзэх, хийгээгүй хэргийнх нь төлөө яллахад хүргэж болно гэдгийг зохиолоос харлаа. 

Цаазаар авах ял оноодоггүй муж байсан нь Эндийгийн хувьд зол болж, зохиол үргэлжлэх нь хэрэв уг хэрэг өөр мужид гарсан бол хууль гэмгүй хүнийг нөгөө ертөнцөд илгээж болох байсан шүү гэсэн мессежийг өгч байна. Үүгээрээ зохиолч буруугүй хүнийг яллаж болох ямар нэгэн магадлал байгаа л бол цаазаар авах ялаас татгалзах бодлыг олон хүнд төрүүлсэн байх гэж бодлоо. Жишээлбэл цаазалбал зохих хэрэг хийсэн хорин хүний дотор аль нэг нь буруугүй нь тодорхой, мөн түүнийг хэн нь вэ гэдгийг олох боломжгүй байвал ихэнх нь хэрэг хийсэн юм чинь гээд бүгдийг нь цаазлах шүүгч арай гарахгүй биз дээ? Буруу яллах магадлал байгааг хүлээн зөвшөөрч л байгаа бол цаазаар авахаас өөр арга олох нь хүнлэг юм байна.

Зөвхөн цаазаар авах ялын тухай хэлэлцэх сэдэл төрүүлсэн зохиолч ч биш л дээ. Шоронд олон жил хоригдсон хүмүүсийн сэтгэл зүй, амьдрах хэв маяг ихэнхдээ л наранд гараад эргэж дасахааргүй эвдэрдэг тухай хэлэлцүүлэг хийвэл зохих чухал бас нэг сэдэв байна. 

Түүнчлэн яг үнэндээ аль нь хууль сахиулах ёстой "хуяг", аль нь хүмүүжих ёстой "ялтан" бэ гэдгийг ялгахад хэцүү өрнөл ч уг зохиолд бий. 

Сайн зохиол гэдэг бол уншигч, үзэгчдэд, юм бол ийм байдаг гэж сургахаасаа илүү ийм байж болох юм шүү гэсэн хувилбар санал болгодог юм шигээ. Байж болох хувилбарыг нотолгоотой, үндэслэлтэй нь гаргаж тавьсанаараа бидний олж хардаггүй зөрчлийг харуулж улмаар бидний дотор өөрчлөлтийг өдөөж, хөгжил рүү чиглүүлэх, тэмүүлэх хүч хайрлаж байдаг юм байна гэж бодогдлоо.

Хархулангийн бөгж

Нирунзу гэнэ үү? Зохиолчийн талаар нэтээр хайгаад олигтой мэдээлэл олсонгүй. Гэхдээ баяр хүргэхээс аргагүй, гоё зохиол байна. Хир зэрэг түүхийн баримт түшиглэж бичсэнийг хэлж мэдэхгүй юмаа, түүхчид үүнд нь дүгнэлт хийж өгөх байх. Надад бол түүхийн баримтуудад тулгуурлан бичсэн байгаасай гэсэн горьдлого бол байна. Тийм бол бүүр гоёо. 

За тэр эрхийвч бол уран сайхны төсөөллийн эрдэнэс байх л даа. Бусад Монголын түүхийн, тухайлбал Төгс тайж гэж байсан эсэх гэх мэт сонирхол татаж байгаа юм.

Монголын байлдан дагууллын үеийн түүх, хувьсгалын үеийн түүх, ардчилсан хувьсгалын үеийн түүхийг хооронд нь гоё хэлхэж, уялдаа холбоог нь уран сайхан зохиож өгсөн байна.

Гэхдээ өмнөх уншсан Hunger Games зохиолтой өөрийн эрхгүй харьцуулагдаад зарим нэг өгүүлэмжүүд бага зэрэг нуршсан мэт сэтгэгдэл төрөөд байлаа. Орчин үеийн зохиолуудад байгалийн уран дүрслэл гаргаад байхаасаа илүү, эрчимтэй үйл явдал, өрнөлийг нь чухалчилбал зохих болсон юм биш байгаа? 

Бас нэг үргэлж миний зэвүүг хүргээд байдаг санаа энэ номоос ч багахаан цухалзаад байсныг энд бичээд үлдээчихье, юу гэхээр Монгол хүн бол тэнгэр угсаатай, цаанаасаа л бусад улсыг удирдахаар заяасан ч гэдэг юм уу, эсвэл Монгол хүн болохоороо бусад орны хүнээс ийм давуу байдаг ч гэдэг юм уу, жижигхээн сэтгэлгээний омогшил энэ номоос үе үе цухуйчих гээд байгаа нь одооны бидний дунд хүчтэй байгаа үзлийн илрэл л байх даа. 

Бас нилээд realistic маягийн зохиол явж байснаа гэнэт Хутагт ирээдүйг яг зөгнөөд хэлчиж байгаа гэх мэт хачин өгүүлэмж орж ирэх нь хир зохистойг зохиолч өөрийн бодлоороо шийдсэн байлгүй л гэхээс.

Саяхан манай нэг кино найруулагчийн зурагтаар ярьж байсан ярианаас бага сага санаж байгаагаараа бичье, тэгвэл миний хэлмээр байгаа үг хүнд илүү хүрэх байх. Ингэсэн гэнээ:

- Шинэ зеландийн засгийн газар өөрийн улсын аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх ямар арга байж болох тухай нэг мэргэжилтнээс асуужээ. Манай улс жуулчин татаж ирүүлэх гэхээр бүүр нэг замаас зайдуу байрлалтай болохоор жуулчин зорьж ирэх нь бага байнаа, үүнийг яаж, ямар сурталчилгаа хийвэл хүн тоож ирдэг болох болоо? гэж...

 Нөгөө хүн судалгаа хийж үзээд танайх бол худалдааны, жуулчны явдаг ерөнхий замаас гажсан хол байрлалтай, нэг тийм зах хязгаарт байдаг улс тул, төсөөлөхөд нэг үлгэр домгийн мэт сэтгэгдэл төрүүлэхээр имиж бүрдүүлбэл зүгээр гэж айлдсан байна. Үүний дагуу нөгөө улсынхан Тоокиний Холивууд тоодоггүй нэг зохиолыг өөрсөндөө тохирох юм гэж үзээд Шинэ зеланд гаралтай хүнээр найруулуулах, зураг авалтаа нутагтаа хийлгэх нөхцөлтэйгөөр хөрөнгө оруулж хөөцөлдсөний үндсэн дээр Бөгжний эзэн гэдэг алдартай гурамсан кино бүтээгдсэн байна.

Бид ч бас нэг л зохистой цэгээ олохгүй ядацгаагаад байгаа гэж би бодож байна. Монголын кино, зохиолыг гадагш зах зээлд гаргахын тулд дээрх Шинэ зеланд шиг хийрхэлгүй ажиллах хэрэгтэй байх.

Бидний түүхийн орооцолдсон маш урт замыг бага ч гэсэн илэрхийлэхэд хамгийн гоё тохирох зохиол бол одоогоор Хархулангийн бөгж гэж хувьдаа бодож байна.

Сайхан ном. Гэтэл яагаад огт яригдалгүй миний чихэнд хүрэлгүй өдий хүрчихэв? Энэ номны талаар дээхнэ Баттөр анд л нэг ганц пост блогтоо үлдээснийг санаж байна. Номоо хүргэх маркетинг огт хийгээгүй юу? эсвэл би зорилтот зах зээл биш байсан уу? мэдэхгүй. 

Манайд ер нь producer дутагдаад байдаг юм биш үү? 

Hunger games

Манайхан ч бас гадаадад хит болж байгаа зохиолуудыг удалгүй орчуулаад гаргачдаг болжээ. Amazon.com дээр нэг хэсэг шуугиулаад байсан Суззан Коллинсийн энэ зохиолоор хийсэн киног нь өвөл Өргөөд үзсэн юм. Олон жил кино үзээд ирэхээр киноны өрнөлийг үзэж байхдаа тааварлаад, түүнийгээ батлагдахаар өөрийгөө тоогоод додигор байдаг хүн чинь энэ киног үзэж байхдаа юу ч тааварлаж чадсангүй. Эхэн хэсэгтээ бол зөгнөлт кино гэдгийг нь ч ойлгоогүй хэсэг үзэж байгаад ойлгосон гэжугаа. Таашгүй өрнөлтэй сонирхолтой кино байсан болохоор

номыг нь бас л mobi хэлбэрээр олдохоор нь сонирхоод хадгалаад авсан юм. Энэ зун уншсан анхны ном байлаа. Яг кино шигээ ном юм, үгүй ээ, ном шигээ хийгдсэн кино юм гэвэл зөв юм байна. Гэхдээ киног бол хялбарчилаад цаг хугацаанд баригдаад зарим зүйлийг цомхон болгосон байна лээ.

Тэгсэн энэ зохиол чинь trilogy байсан юм байна. Catching Fire, Mocking Jay гээд үргэлжлэл хоёрыг нь ч Монголоор орчуулаад гаргасан байж, гурав дөрвөн өдөр шөнө нойроо солигдтол (амарч байгаа болохоор л) уншиж дуусгав. Нэгдүгээр боть дээрээ бөөн таавраар дуусдаг зохиолын үргэлжлэл ботиуд нь бас л гоё санагдсан хэрэг л дээ. "Happy Hunger Game" гээд л кинон дээрх хөтлөгчийн цуурайтуулан хэлж буй нь чихэнд сонсогдох шиг санагдаад, киног нь үзсэн номоо унших бас сонирхолтой л юм билээ.

Гол хэлж буй санаа нь бас л одоогийн дэлхий нийтээр зөв гэж үнэлээд судлаад, сурталчлаад, итгээд байгаа чөлөөт эдийн засгийн тогтолцооны ирээдүй ийм байвал яах вэ? гэж зохиолч асуусан. Манай нийгэм зохиол дээр гардаг шиг хэлбэрт хэзээ ч орохгүй ээ гэж хэлэх хүн гарахгүй л болов уу. Гэхдээ зохиолч бидний ирээдүйд ийм нэг хувилбар байж болно гэдгийгээ л бичсэн болохоос уг нь ийм байвал найдвартай даа гэсэн гаргалгаа бол байхгүй, байх ч хэрэггүй гэж үзсэн байлгүй.

Энэ зохиол шиг уран гоё зураглал огт алга, шууд л өрнөөд л өрнөөд л явчихна. Маасд хүрч мөнгө хийх зохиол иймэрхүү хэлбэрээр бичигддэг болсон эсэхийг мэдэхгүй ч энэ ном маш их борлогдсон болохоор амжилттай загвар юм байна даа гэж бодов.

Морь унасан толгойгүй хүн

Дунд ангид байхдаа Морь унасан толгойгүй хүн, Капитан Грантийн хүүхдүүд гээд хоёр номыг Газарзүйн багшийнхаа ярианаас сонсоод их л гоё байхдаа гэж бодож байв. 

Тэр зуны амралтаар Морь унасан толгойгүй хүнийг нь олж аваад уншиж гарлаа. Адал явдал нь өндөрлөх дөхөөд мөн ч сонирхолтой хэсэг дээрээ явж байтал хуучин номны маань сүүлчийн бүлэг тэр чигээрээ урагдаад байхгүй болсон байх нь тэрээ, их шаналж билээ. Хайгаад, сураглаад номын сан, дэлгүүрээр яваад олдоогүй тул тэгсхийгээд хичээл ороод, сатаараад мартагнасан юм.

Үүнээс хойш бараг 20 жил болох нээ, Kindle Fire-тэй болж, болсон болоогүй цахим ном цуглуулж явтал mobi хэлбэрээр олдохоор нь аваад л хадгалчихав. Энэ зун амралтаараа шавайгаа ханатал баахан ном уншихдаа багадаа дутуу орхисон "Морь унасан толгойгүй хүн"-ээ дуусгаж санаа амарлаа. Дашрамд хэлэхэд дутуу уншсан ном сэтгэл зүйд муу нөлөөтэй гэсэн шүү.

Гоё адал явдал, дүрслэл, сонирхолтой цаг үеийн тухай сайхан зохиол юм аа. Ялангуяа хөдөөгийн амьдрал хальт хулт мэддэг бидэнд бол мөр хөөх, мориор хөөцөлдөх, хөдөө хээр амьд үлдэхийн төлөөх тэмцэл гээд л... Нэг эхлээд явчихвал уншиж дуустлаа үйл явдал нь өрнөдөг, зураглал сайтай гоё номоо олон жилийн хойно уншиж дууссандаа баяртай байна. Орчин үеийн хүүхдүүдэд ч гологдохгүй, дахин хэвлэгдэх болтугай.

Listen

Ихэнх хүн өдөр тутам үргэлж л бусад хүнтэй харилцаж байдаг нь ойлгомжтой. Ингэж үзвэл амжилт гээч зүйлд бусадтайгаа харилцах чадвар чамгүй том байр суурь эзэлж таарах нь. Цаашилбал харилцаж байгаа хүнээ захиран жолоодох, шууд зааварлах хэмжээний их том хүн биш л бол бусад тохиолдолд харилцагчаа сайтар ойлгож байж л үр дүнтэй харилцлаа гэгдэх нь.

"Илжигний чихэнд алт хийсэн ч сэгсэрнэ, ус хийсэн ч сэгсэрнэ" гэдэг үг байдаг даа. Илжигнийхээ чихэнд алт хийж үзээд сэгсэрч орхихоор нь тэнэгийг нь гайхсан хүн ч гэж яаж байхав. Тэгэхээр энэ үг илжигний тухай биш харин нэгнийхээ яриаг сонсох чадвар хүмүүст харилцан адилгүй байдаг юм шүү гэсэн нэг далд утгатай юм байна.

Хичээж сонсохгүй л бол бидний ихэнх яриа тухайн сэдвээрээ өөрөө өөртэйгөө ярилцаад өнгөрчих монолог маягийн юм болдог гэнэ дээ. Үүний хир үнэн болохыг хувьдаа анзаарч эхэлсэн. Ажиглажээ суухад, хүн ярьж байхад ойлгох гэж бус өөрт тохиолдсон бас нэг түүхийг, туршлагыг ярихаар зэхчихсэн яараад л, яриаг нь таслах гэж адгаад байдаг юм байна. 

Нэг нь “Тэр ч гайгүй” гээд ярихаар нөгөөх нь, “өө наадах чинь ч гайгүй, бүүр ингэсэн гээч...” мэтийн яриа бол маш хангалтгүй түвшинд ярилцаж байгаа хэлбэр аж.

А. Ихэнхдээ хүний яриаг огт ойлгоогүй байж, шууд “галлаад” л эхэлдэг, Б. Чухал царайлаад идэвхтэй сонсоод л байгаа мэт дүр эсгэх гэдэг, В. Хүний ярианаас зөвхөн өөрийн сонсохыг хүссэнээ л сонсоод өнгөрдөг (selective listening), Г. Сэтгэлээсээ хуваалцан сонсдог (empathic listening).

Та ихэнх тохиолдолд А, Б, В, Г-н аль нь вэ? Алийг нь илүү чухалд тооцож байна, түүнийгээ яаралтай эзэмших нь таны амжилтанд, аз жаргалд ямар нөлөөтэйг тунгааж үзэх нь хир чухал уу?