Цагаан сарын өмнөхөн @philharmonicmn-ы ачаар Улсын Филармонид Морин хуурын чуулгын Гайхамшигт ардын дуу 1 буюу Та дуул, Бид хөгжимдье нэртэй маш сайхан тоглолт үзэх завшаан тохиосон юм.
Тасалбар аваад ороход суудал дээр маань тоглогдох ардын дуунуудын жагсаалт, хөгжмийн найруулагч, удирдаачийн нэр, гоцлол хөгжимчдийн нэрс, үзэгчдийн дуулах дууны үг зэргийг бичсэн хуудас тавигдсан байлаа. Тэдний management угийн ийм сайн байдаг эсэхийг мэдэхгүй, надад их таалагдсан. Их сэтгэл гаргадаг юм байна лээ.
Батчулуун гуай ерөнхийд нь хөтлөөд, зарим хөгжмийг нь удирдаж, зарим дууны тухай тайлбар хийж байсан нь туйлын таатай байлаа. Ялангуяа Үхэрт хүйтэн хоёр гээд дууны тайлбарыг сонссоны дараа хөгжим нь үнэхээр эмзэгхэн уярам, шархирам байсан.
Монгол Улсын хилийг шинээр татахад хилийн цаана хоцрон харь орны харьяат болсон Барга-Монголчуудын дуу юм билээ л дээ. Хожим нь манайхан Морин хуурын чуулгадаа зориулан дахин найруулж тавьсан нь тэр байж. "Үхэрт хүйтэн хоёр" хамар шархируулсан.
Youtube дээрээс оллоо. Тайван тухтай сууж байгаад
сонсоорой. Үнэхээр эмзэглэм, уярам сайхан аятай дуу.
сонсоорой. Үнэхээр эмзэглэм, уярам сайхан аятай дуу.
Мөн тоглолт эхлэхээс өмнө хөтөлбөр дээрээс "Халх жонон" гээд дууны нэрийг хараад бодож байсан бодол маань хөгжим нь эхэлмэгц бас л нулимс цийлэгнэхэд хүргэсэн.
Жонон бол Монголчууд улс дотроо хөлөө жийлцэн цамнаж асан цагт баруун түмнээ удирддаг байсан Эзэн хааны дараа орох өндөр хэргэм тушаалын нэр юм. Баруун түмнээ удирдахаар Халхаас очсон Жонон гэдэг бол баруун зүүн болсон Монголчуудын эвийн билэг тэмдэг юм даа гэж бодож суулаа. Үлгэрлэвээс Мандухай Цэцэн Хатаны хоёр ихрийн нэг Жонон болон одож буйтай дүйнэ. Хөгжим нь ч уярам сайхан юм билээ.
Үзэгчдийн дуулах дуун дунд Алгирмаа гэх энэ дууны хураангуй үг бичээстэй байсан. Үзэгчид дунд суучихаад дуулж байхдаа миний хайрт дараах мөрийг заагаад: -Юун 13 жил вэ? ийм удаан алга болчихдог байсан юм байхдаа гэж асууж билээ. Би ч мэдэхгүй болохоор дуугаа дуулангаа мөрөө л хавчсан.
...
Авааль нөхөр Алтансүх
Амбан сияаны цэрэгт яваад хө
Амьд үхсэн нь сураггүй
Арван гурван жил боллоо хө.
Арван гурван жилийн дотор
Андуу зөрүү явсан бол хө
Агаар хурмаст тэнгэр намайг
Амийг минь гартал ниргэг хө!
...
Тоглолтын дараа хоёулаа гараад алхаж явахдаа энэ дууны бүтэн утгыг мэдэж авахгүй бол хураангуйгаас нь ойлговол Алтансүх гэж нөхөр дураараа 13 жил цэрэгт ор сураггүй яваад Алгирмаагаа зовоож байгаа юм байна гэсэн утга харагдаад байв.
Гэртээ очоод Монгол Ардын дууны ном гаргаж ирээд харвал нилээн урт дуу байвөө. Хураангуйлсан ч биш, зүгээр нэг хэсгийг нь л дуулсан юм байж.
Энэ дууны үг бол тухайн цаг үеэ харуулсан бүтэн зохиол шахуу юм билээ. Манжийн үед Хятадад гарсан бослого үймээнийг дарахаар Монголын хошуудаас морин цэрэг татаж байсан тухай баримтууд байдаг юм байна. Сонирхоорой.
Хөөрхий Алтансүх, Алгирмаа хоёрын үе хэцүү байжээ. Гэхдээ үнэнч Алгирмаагаас одоогийн амьдралаа босгож ирэхээр гадаадад ажиллаж буй хайртай нөхөр Алтансүхээ хүлээж буй Алгирмаанууд сэтгэлийн хатийг нь, тэвчээрийг нь, итгэлийг нь олж хараад тайтгардаг болов уу гэж ч бодогдов.
Ардын, уртын дуунуудаа бид цаг үеэсээ болоод бүтнээр нь сонсоод байж чадахгүй байгаа юм байна, хөгжимчид маань ая данг тун сайхан болгож шинэчилж чадаж буй боловч дууны үг утгыг дамжуулах талаар ажиллаж буй хүн байхгүй шиг.
Гэтэл ая нь соёлоо, үг нь ухаанаа агуулсан хамгийн чухал өв соёл маань...
Эрхэм урлагын зүтгэлтэнүүд минь утга санааг нь алдагдуулалгүйгээр өв соёлоо хойч бидэндээ дамжуулж хайрлаач гэж хүсээд энэхүү бичлэгээ өндөрлөе дөө.
